Vluchtelingen met traumatische ervaringen, depressie en uitzichtloosheid, je zou verwachten dat de GGZ overspoeld wordt met aanmeldingen. ‘We waren er klaar voor,’ zegt psychiater Mario Braakman. ‘Maar het bleef stil.’ Hoe dat kan, legt hij uit. 

Door Hanneke Sizoo

‘Een half jaar geleden was de crisis met de vluchtelingen op zijn top. Als GGZ moesten we iets doen, dus alle registers gingen open. Er werd een landelijke Stuurgroep Vluchtelingen opgezet, en we tuigden een website op met allerhande informatie over vluchtelingen, voor collega’s in de GGZ maar ook voor gemeenten. Bij Pro Persona formeerden we een groep van behandelaren die gespecialiseerd is in het werken met migranten en vluchtelingen. De laatste maanden hebben we hard gewerkt aan de ontwikkeling van een zorgprogramma, voor zowel migranten, vluchtelingen als ongedocumenteerden. 'Het is bijna klaar,’ zegt Mario. ‘Als het zorgprogramma is goedgekeurd, komen de budgetten vrij.’ 

Scroll naar beneden om het artikel te lezen

Basale behoefte

‘Toen de stroom vluchtelingen naar Nijmegen kwam, zijn we met Heumensoord in gesprek gegaan,’ vertelt Mario. ‘We lieten weten dat we klaar stonden. Eerst gebeurde er niets. Toen volgde een enkele verwijzing, via de crisisdienst. Al snel bleek dat de behoefte aan hulp veel basaler was: de zorg voor opvang van de grote groep kinderen, bijvoorbeeld. Maar ook de behoefte aan medische zorg en vaccinatie. 

Procedures domineerden de gang van zaken. In Heumensoord, de vluchtelingenopvang in Nijmegen, moesten de mensen een half jaar wachten voordat ze überhaupt asiel mochten aanvragen. Ze zaten er met de handen in het haar. Ook, omdat je pas verzekerd bent als je asiel hebt aangevraagd. 

Onze schatting was dat eenderde van de groep in Nijmegen kampte met PTSS of depressie. Toen we een screeningslijst wilden gebruiken om dat te onderzoeken, bleek daar geen behoefte aan. Er leefde maar één hulpvraag bij de vluchtelingen in de noodopvang Heumensoord: ‘Hoe kan ik hier weg?’. Dus huisartsen hebben in beginsel geen hulp gezocht bij de reguliere GGZ.’

Startklaar

De vraag is of je daarop moet wachten. Mario: ‘Agnes van Minnen (klinisch psycholoog en senior onderzoeker bij zorgprogramma Angststoornissen, red.) en ik hadden voor de groep in Heumensoord de plannen klaar. Met een speciaal programma, in samenwerking met psychologiestudenten, hadden we ze desnoods alle 3000 een traumabehandeling kunnen geven. Ook heeft de EMDR-vereniging hulp aangeboden. Aan goede bedoelingen ontbreekt het niet.’ 

Medicaliseren

Mario: ‘Een groot percentage van de vluchtelingen die naar Nederland komen heeft PTSS-klachten. Bij de meesten gaat dat vanzelf over. Bij een deel van deze mensen ontwikkelt het zich als een ziekte. De kunst is die twee groepen uit elkaar te houden en te voorkomen dat we medicaliseren.’

Cultureel interview

Het gebrek aan kennis bij hulpverleners over de verschillende bevolkingsgroepen is een complicerende factor. ‘Bijvoorbeeld: Syriërs zijn niet één soort mensen. De enige overeenkomst is dat ze Arabisch spreken. Maar dan heb je het wel gehad. De groep bestaat uit Arabieren, Koerden, Palestijnen, Druzen, Alevieten, Sjiieten, Yeziden. Hoe haal je die uit elkaar? Hun geloofsovertuiging, cultuur en gebruiken verschillen enorm. Sommige groepen discrimineren elkaar. Ik predik: Doe een cultureel interview. Vraag door. Daar heb je in je behandeling profijt van.’

Psychiater voor de gekken

De meeste Syriërs denken anders over psychische klachten dan westerlingen. Zij maken geen onderscheid tussen fysieke en geestelijke klachten. Mario: ‘Angst en depressie zijn geen ziekten in hun ogen en psychisch onwelbevinden uit zich veelal in lichamelijke klachten. Voor een huisarts is het een enorme klus om dit te duiden. Naar een psychiater gaan is taboe. Die is er voor de gekken. Dus hulp toelaten, dat is ingewikkeld. We zijn daarom met psycho-educatie gestart, met wisselend resultaat. De ene groep komt tot een goed gesprek, de andere groep doet er lacherig over.’ 

De poppen aan het dansen

‘Over anderhalf jaar,’ voorspelt Mario. ‘Dan heb je de poppen aan het dansen. Dan zul je een toename van het aantal verwijzingen zien. Dus we treffen nu de nodige voorbereidingen. Of ik me zorgen maak? Jazeker. Er zijn tijden geweest dat we veel meer asielzoekers hadden dan nu, in de jaren ’90 bijvoorbeeld. Er was veel gespecialiseerde opvang bij RIAGG’s, AZC’s en ABRI’s. Toen de aantallen asielzoekers afnamen, zijn ook de gespecialiseerde teams verdwenen. Dat is onze grootste zorg. Pro Persona is een van de weinige GGZ-instellingen met een klinisch aanbod voor migranten en een ambulant transcultureel team, in Nijmegen. De behoefte is enorm. We hebben onze handen vol aan de huidige groep, nog los van de nieuwe stroom vluchtelingen. Dus dat belooft wat.’

• Demet Tan, GZ-psycholoog

• Marian Claessens, klinisch psycholoog

• Dorothé Huls, spv/basispsycholoog

• Mario Braakman, psychiater/cultureel

  antropoloog

• Michael Schmühl, stagiaire psychologie

Mario Braakman