De beleving van de maaltijd verhogen, dat is het doel van de werkgroep ‘Genieten aan tafel’. Clustermanager Harm Bos: ‘Thuis eet je toch ook het liefst samen, met tafelkleed, servet, peper- en zoutvaatje en een bloemetje op tafel?’

Door Hanneke Sizoo

Afdelingsassistent Hester Klomp haalt op afdeling Langenberg in Nijmegen de boodschappen uit de koelkast, die ze eerder bij leverancier Van Hoeckel bestelde. ‘Wanneer ik het menu samenstel bedenk ik altijd dat er bij de bereiding iets te doen moet zijn voor cliënten. Snijden van groenten, afgieten, roeren of bakken. En als het even kan houd ik natuurlijk rekening met wensen.’

Geur van gehakt en knoflook

Vandaag staat op het menu: pasta met gemengde groenten en spinazie, gehakt, groene salade en aardbeienvla toe. Hoe meer de geur van het gebraden gehakt en de knoflook zich verspreid over de afdeling, hoe meer cliënten even komen kijken wat de pot schaft. De een maakt zich snel uit de voeten, de ander drentelt rond of gaat er in de keuken even bij zitten aan tafel.

Bewaar je wat voor mij?

Vier keer per week kookt Hester samen met cliënten voor twintig personen. Het aantal cliënten dat helpt of mee-eet wisselt per dag. ‘Sommigen vinden het te druk, maar er zijn er altijd wel een paar die willen helpen of de tafel dekken. Ze genieten zichtbaar van het ongedwongen contact, het hoeft nergens over te gaan.’ Terwijl Hester de pasta afgiet vraagt een cliënt of ze alsjeblieft wat voor hem wil bewaren, liefst veel als het even kan, want hij moet de deur nog uit. Hester: ‘Komt goed, ik kook ruim, er blijft altijd wel wat over.’ Tegen een andere cliënt: ‘Zou jij de tafel even willen dekken?’

Allemaal een Hester

Harm Bos zit in de werkgroep ‘Genieten aan tafel’. Harm: ‘Geef ons allemaal maar een Hester, zullen de meesten denken als ze dit lezen. Zelf koken, het blijkt in de praktijk erg lastig te zijn. Lopende het project Genieten Aan Tafel zijn er gelukkig op meerdere plekken al goede initiatieven genomen die door de cliënten en de Cliëntenraad erg worden gewaardeerd. Toch zijn er nog afdelingen waar het gebruik van de maaltijd een activiteit is van weinig betekenis. Er is regelmatig kritiek op de smaak van het eten, door de afdelingen wordt er minder gekookt dan verwacht en samen eten, dat gebeurt nog lang niet overal.’

Eet een hapje mee

‘We zouden graag zien dat medewerkers tijdens de maaltijd een andere rol krijgen,’ zegt Harm. ‘Nu zijn ze vaak eerder toezichthouder dan tafelgenoot. Jaren geleden is er veel ‘gedoe’ geweest over het wel of niet laten mee-eten van personeel. De Belastingdienst beschouwde het als loon in natura, dus werd het afgeschaft. Toch is het belangrijk dat medewerkers aanwezig zijn bij de maaltijd. Kom er in ieder geval bij zitten. En is er wat over, natuurlijk eet je dan een hapje mee.’

Leef je uit

Niet iedere keuken is goed toegerust en collega’s vrijmaken voor deze taak is lastig, weet Harm. Bovendien, sommige afdelingen zijn zo zorgintensief, dat maaltijdbereiding echt een brug te ver is. Harm: ‘Iedereen weet dat er geen extra geld zal komen voor personeel of goed toegeruste keukens. Dus we moeten het doen met wat er is. Toch is er meer mogelijk dan je denkt. Braad bijvoorbeeld het vlees zelf en bestel de rest kant-en-klaar. Of leef je samen met een cliënt uit op het toetje. Er hoeft niet iedere dag gekookt te worden, maar twee of drie keer per week is mooi. Cliënten kijken er naar uit.’

Oproep

Harm: ‘Onderzoek of er in je team mensen werken die koken leuk vinden. En ik weet zeker: van de 400 cliënten op het terrein van Wolfheze zijn er zeker 50 die ‘iets’ met koken hebben. Daarnaast, laten we allemaal in onze omgeving zoeken naar vrijwilligers die het koken en de aandacht voor de maaltijden op zich willen nemen, al is het maar een keer in de week. Denk aan je buurman, je zus of moeder. Bij dezen doe ik een oproep.’

Richard de Bruin is voedingscoördinator voor de Nijmeegse Pro Persona locaties. Een van zijn taken is schakel te zijn tussen verpleegafdelingen en ‘voedseltotaalleverancier’ van Hoeckel.

Richard: ‘Mijn collega Nan Schennink en ik hebben begin dit jaar alle 27 verpleegafdelingen bezocht. We geven ondersteuning en advies aan de afdelingen op het gebied van voeding; we helpen de verpleging met het bestelprogramma en doen suggesties om de mogelijkheden met voeding optimaal te benutten.’

Gevoel voor voeding

Jarenlang werkte Richard als kok voor de Pompestichting. Als geen ander weet hij hoe belangrijk de maaltijden voor cliënten zijn en hoe je binnen het budget iets lekkers op tafel kunt zetten. Richard: ‘Onze wens is om op elke afdeling een voedingsassistent of voedingsverantwoordelijke te hebben. Dat kan een teamleider zijn, maar ook iemand anders. Als het maar iemand is die gevoel heeft voor alles omtrent de maaltijd: Bestellingen plaatsen, eventueel voedselbereiding, presentatie en vooral de beleving.’

Grote verschillen

Door het bestelprogramma kunnen de voedingscoördinatoren precies zien wat afdelingen bestellen. De verschillen zijn enorm groot. Richard: ‘De ene afdeling kookt zelf als het maar even kan, de ander laat alles in kant en klare porties komen, op de derde afdeling is het eten ‘bijzaak’. Niet iedereen ziet de mogelijkheden. Maar we moeten ook reëel zijn, niet alle afdelingen zijn zo toegerust dat ze zelf kunnen koken.’

Zes keer spinazie

‘We proberen de verpleging bewust te maken van het nut van een menucyclus,’ zegt Richard. ‘Wanneer niemand zich daar verantwoordelijk voor voelt kan het zomaar gebeuren dat er in korte tijd zes keer spinazie wordt gegeten. Wanneer je de regie meer in eigen hand neemt, ontstaan er ook meer mogelijkheden. Een voorbeeld: hutspot, dat kost maar weinig. Het geld dat je over houdt kun je besteden aan bijvoorbeeld een luxere maaltijd in het weekend. Betrek cliënten maar ook de diëtiste bij de menukeuze, bespreek de mogelijkheden. Ons streven is om te proberen de cliënten te laten genieten aan tafel, met alles erom heen, om zo drie keer per dag van de maaltijd een feestje te maken.’

Twee jaar geleden stapte Pro Persona over op een nieuw maaltijdconcept. De centrale keuken in Nijmegen werd gesloten, en voormalig de Gelderse Roos veranderde van leverancier. De regie over het kopen en bereiden van de maaltijden werd neergelegd bij de afdelingen. Het idee: flexibiliteit in keuzes, passend bij de mogelijkheden:

• zelf koken. De totale maaltijd of een deel daarvan;

• een deel van de week koken, het andere deel kant-en-klaar kopen;

• multiportie maaltijdscomponenten: de aangeleverde grote porties worden overgeschept in porselein en op tafel gezet, om zo de huiselijke sfeer te benadrukken;

• individuele maaltijden, specifieke dieetmaaltijden of maaltijden die bij diverse geloofsovertuigingen passen.

De Gastvrijheidsbarometer

De werkgroep ‘Genieten aan tafel’ heeft zich op verschillende manieren georiënteerd om tot een verbeterplan te komen en zocht daarin ook samenwerking met het Facilitair Servicecentrum (FSc). FSc had eerder al met de Cliëntenraden afgesproken dat jaarlijks de tevredenheid van cliënten gemeten wordt, en wees de werkgroep op het bestaan van De Gastvrijheidsbarometer. Dit is een meetinstrument dat al bij verschillende zorginstellingen gebruikt wordt en waarmee de maaltijdbeleving van cliënten in kaart wordt gebracht. Pro Persona gaat dit najaar de barometer ook gebruiken. De uitvoering wordt gedaan door de voedingscoördinatoren, een student van de HAN en ook leden van de Cliëntenraden doen mee met de interviews. Met de resultaten kan nog beter ingespeeld worden op wensen en behoeften van cliënten.